17. Yüzyılda Galata Kadılığı ve Kadıları

Abstract

Çalışmamız, Osmanlı klasik döneminin ardından ilmiye teşkilatında önemli bir yere sahip olan kadılık müessesesini 17. yüzyıl Galata kazası özelinde incelemeyi amaçlamaktadır. Osmanlı Devleti'nde kadılık kurumu yalnız adli teşkilatın bir parçası olmakla kalmayıp idari, mali, iktisadi, beledi ve hatta yerine göre askerî yetki ve görevleri uhdesine alan çok yönlü bir müessesedir. Mevcut literatür, kadılığı genellikle ilmiye teşkilatı içindeki yeriyle ele almıştır. Bu çalışmalar bireysel kadı biyografilerine ve görev silsilelerine dair detaylı bilgiler de sunmamaktadır. Bu çalışmada, söz konusu eksikliği gidermek amacıyla prosopografi yöntemi kullanılmıştır. Böylece Galata kazasında kadılık yapan her bir kadının görev basamaklarındaki ilerleyişi ile sosyal kökeni tespit edilmeye çalışılmıştır. Doğu Roma başkentinin hemen yanı başında Cenevizliler tarafından kurulan Galata bir liman bölgesi olması sebebiyle ekonomik, demografik ve kültürel özellikleri açısından, tipik bir Osmanlı-Türk şehrinden farklılık göstermektedir. Bölgedeki yabancı tüccarlar ve elçilerin varlığı, Galata'yı başkent İstanbul'un diğer bölgelerinden ayıran en önemli özelliğidir. Böylesine farklı bir bölgenin önemli ve etkin bir kurum üzerinden müstakil olarak ele alınması dönemin idari, hukuki, sosyal ve kültürel alanlarının detaylı bir şekilde incelenmesine imkân tanımaktadır. Tez kapsamında 17. yüzyılda Galata'da görev yapan kadıların mevleviyet derecelerindeki tayinleri, mülazemet ve terfi süreleri, aile/memleket mensubiyetleri ve ilmiye tarikindeki konumları arşiv belgeleri, sicil defterleri ve tabakat eserleri üzerinden incelenmiştir. Kadıların aynı şartlar altında benzer kariyer yolları izleyip izlemedikleri; tayin, terfi, tarik değiştirmek ve emeklilik gibi işlemlerin aynı şartlar altında gerçekleşip gerçekleşmediği sorgulanmıştır. Ayrıca 17. yüzyılın ikinci yarısından itibaren ilmiye teşkilatında gözlemlenen gerilemenin kadıların hareketleri ve sosyal kökenleri üzerindeki etkileri de değerlendirilmiştir.This study aims to examine the kadılık institution, which held a significant place within the Ottoman ilmiye establishment following the classical period, focusing specifically on the 17th-century Galata district. In the Ottoman Empire, the kadılık institution was not only a component of the judicial system but also a multifaceted body that held administrative, financial, economic, municipal, and, in some cases, military authority and responsibilities. The existing literature generally addresses kadılık in terms of its position within the ilmiye hierarchy, often lacking detailed information on individual kadıs' biographies and career trajectories. To fill this gap, the present study employs the prosopographical method, aiming to trace the career progression and social origins of each kadı serving in the Galata district. Galata, founded by the Genoese as a port area adjacent to the capital of the Byzantine Empire, stands out from a typical Ottoman-Turkish city due to its unique economic, demographic, and cultural characteristics. The presence of foreign merchants and ambassadors in the region marks Galata as distinctly different from other parts of Istanbul. Investigating such a distinctive district through the lens of an important and influential institution allows for a detailed exploration of the administrative, legal, social, and cultural dynamics of the period. Within the scope of this thesis, the appointments of kadıs in Galata during the 17th century, their tenure in various ranks, durations of mülâzemet and promotions, familial and regional origins, and positions within the ilmiye hierarchy have been examined through archival documents, court registers, and tabakat works. The study questions whether kadıs followed similar career paths under comparable conditions and whether appointments, promotions, changes of posts, and retirements occurred under uniform criteria. Additionally, it assesses the impact of the decline and deterioration observed in the ilmiye establishment from the second half of the 17th century on the careers and social backgrounds of the kadıs.