Samsun Salıpazarı İlçesi Karaman, Alan ve Karacaören Köylerinde Kırsal Mimari

Abstract

Orta Karadeniz Bölgesi'nde Samsun ili Salıpazarı ilçesine bağlı olan Alan, Karacaören ve Karaman köyleri, Salıpazarı'nın güneybatısında yer alan dağ köyleridir. Ele alınan köylerde; cami, okul, ev, seren (ambar), fırın, samanlık, ahır, garaj, kuruluk, fındık harmanı, kuyu, atölye ve su değirmeni olmak üzere on üç ayrı türde geleneksel yapı bulunmaktadır. Bu tezde, daha önce bilimsel bir araştırma ve yayına konu olmayan Alan, Karacaören ve Karaman köylerindeki geleneksel kırsal yapılar, yapım sistemleri, yapı malzemesi, plan tipleri, yapısal elemanlar ve mimari elemanları bakımından tanıtılarak Sanat Tarihi bağlamında değerlendirilmiştir. Alan, Karacaören ve Karaman Köyü kırsal yapıları, yerinde incelenerek belgelenmiş ve köy sakinleriyle görüşmeler yapılmıştır. Dört yapı hariç yapıları belgeleyecek bir kitâbe bulunmamaktadır. Bu yapıların kitâbeleri 1952/1962, 1957, 1969 ve 1987 tarihlidir. Köy sakinlerinden elde edilen bilgiler ile mimari, malzeme ve teknik özelliklerine bakılarak tarihlendirilen kırsal yapılar, 1920'ler ile 2020 yılı arasında, yörede yaşamış olan ustalar tarafından ve yöre insanın da yardımıyla inşa edilmiştir. Orman bakımından zengin olan Salıpazarı köylerinde kestane ormanlarının da geniş alan kaplaması, yakın çevrede yer alması, neme dayanıklı ve uzun ömürlü olması sebebiyle geleneksel kırsal yapıların inşasında kestane ağacı başrolde yer almıştır. Kestane ağacından inşa edilen geleneksel yapılarda ''kurt boğazı'' ve ''kara boğaz'' geçmeli ahşap yığma (çandı/çantı) sistemi yaygın olarak görülmektedir. İşlevselliğin ön planda olduğu ve büyük ölçüde yalın tutulan yapıların, yapım sistemi, inşa malzemesi, plan ve mimari elemanlarının Salıpazarı ilçesinin kırsal mimari tarzını yansıttığı görülmektedir. Kırsal yapılar Samsun'un diğer ilçeleri, Ordu, Sinop gibi komşuları ve Bursa, İstanbul gibi şehirlerdeki örneklerle yakın benzerlik göstermektedir. Yakın dönem örnekleri olmalarına rağmen Alan, Karacaören ve Karaman Köyü kırsal yapıları, tüm özellikleriyle geleneksel kırsal/halk mimarlığını sürdüren yapılardır. Anahtar Sözcükler: Samsun, Salıpazarı, Alan Köyü, Karaman Köyü, Karacaören Köyü, Kırsal MimariIn the Central Black Sea Region, the villages of Alan, Karacaören and Karaman, which are affiliated with the Salıpazarı district of Samsun Province, are mountain villages located to the southwest of Salıpazarı. These villages are home to thirteen different types of traditional structures including mosques, schools, houses, serens, ovens, hayloft, stables, garages, drying areas, hazelnut threshing areas, wells, workshops and water mills. This study introduces and evaluates the traditional rural structures, construction systems, building materials, plan types, structural elements, and architectural elements in the villages of Alan, Karacaören and Karaman, which have not been previously addressed in scientific research and publications, within the context of Art History. The rural structures of Alan, Karacaören and Karaman Village were examined on-site, documented, and discussions were held with the villagers. Except for four structures, there are no inscriptions to document the buildings. The inscriptions on these structures are dated 1952/1962, 1957, 1969, and 1987. Based on the information obtained from the villagers and by examining the architectural, material, and technical features, the rural structures were dated to have been constructed between the 1920s and 2020, by craftsmen who lived in the region and with the assistance of local people. The chestnut forests covering a large area in the Salıpazarı villages, rich in forest resources, have played a leading role in the construction of traditional rural structures due to their proximity, resistance to moisture, and long lifespan. Traditional buildings constructed from chestnut trees commonly feature structures built with the 'kurt boğazı' and 'kara boğaz' interlocking log construction technique. The functionality-focused and largely simple structures reflect the rural architectural style of Salıpazarı district through their construction system, building materials, plan, and architectural elements. Rural structures in Salıpazarı show close similarities with examples in other districts of Samsun, as well as neighboring areas such as Ordu, Sinop, and cities like Bursa and Istanbul. Despite being recent examples, the rural structures in Alan, Karacaören and Karaman villages are buildings that continue the traditional rural/folk architecture in all its characteristics. Keywords: Samsun, Salıpazarı, Alan Village, Karaman Village, Karacaören Village, Rural Architecture