Spinoza Düşüncesinde Tanrı'nın Metafiziksel Konumlandırılışı ve İnsanın Durumu

Abstract

Bu çalışmada Spinoza düşüncesinin ana kavramları, Tanrı ve insan dolayımında, kendisinden önceki filozofların düşünceleriyle diyalektik içine sokularak irdelenmiştir. Bu diyalektikte, Kartezyen felsefeye köklü bir işlev yüklenmiştir; zira Spinoza, hemen tüm kavramsal yapısını, bu felsefeden devralmasına karşın, tüm felsefesini Kartezyen ikiciliği aşma üzerine kurar. Bu yüzden çok tartışılan, Spinoza düşüncesi ile Kartezyen felsefe ilişkisi ve aralarındaki terminolojik yakınlık ve kökensel fark, ancak bir yakın çekimle aydınlatılabilir. Çalışma giriş ve sonuç hariç iki ana bölüm olarak kurgulanmıştır. Giriş bölümünde tezin ana kavramsal çatısına hazırlık bağlamında, indirgemecilik sorununa dikkat çekilerek Spinoza'nın özlü bir yaşam öyküsü, içine doğduğu sosyo-kültürel yapı da dikkate alınarak betimlenmiş; çalışmanın yöntembilimsel dayanakları ortaya konulmuştur. Çalışmanın 'Tanrı'nın Metafiziksel Konumlandırılışı' adını taşıyan ilk bölümünde, yöntemsel belirlenimler ışığında, 'Tanrı adı' ve 'Tanrı ideası' arasındaki fark, Tanrı'nın varlığının kanıtlanma çabalarının yeniden ele alınışı ve anlamlandırılışı, töz-öznitelik-modus ilişkisi ve bunlardan doğan sorunlar irdelenmiştir. Bu bölümde Spinoza'nın Tanrı-Doğa-Tek Töz kavramlarını varoluş kavramında birlediği, Kartezyen felsefenin teorik ikiciliğini ve teolojinin Tanrı-yaratılmışlar ikiciliğini bu birlemeyle aşmaya çalıştığı gösterilmiştir. Çalışmanın 'İnsanın Durumu' adını taşıyan ikinci bölümünde Tanrı'nın/Doğa'nın bir parçası olarak insan, zihin-beden ilişkisi, etkin ve edilgin olma durumları açısından iki ana tema üzerinden ele alınmıştır. İlk temada, Spinoza'nın zihin-beden ikiciliğini, paralelizm öğretisiyle aşmaya çalıştığı, özgürlük-zorunluluk ikiliğini ise bu kavramları bir ve aynılaştırarak çözmeye yöneldiği gösterilmiştir. İkinci temada, yani etkin ve edilgin bir varlık olarak insan temasında, etkin ve edilginliğin bilgi türleri, conatus kavramı ve duygulanışlarla ilişkisi ele alınmıştır. Bu ilişkiler ele alınırken, insanın bireysel ve toplumsal halleri de göz önünde buldurulmuştur. Spinoza'nın anılan sorunları ele alırken, belirlenimcilik karşısında insanın bilgeliğini ve erdemini, belirlenimciliği ontik nedensellikten çok epistemik bir nedenselliğe dönüştürme yoluyla sağlamaya çalıştığı gösterilmiştir. Anahtar Sözcükler: Töz/Tanrı/Doğa, conatus, Descartes, duygulanışlarThis study aims to analyze the main concepts of Spinoza's thought in a dialectical relationship with the previous philosophers. Cartesian philosophy plays an important role in this dialectical relationship. Although Spinoza inherited almost all conceptual equipment from this philosophy, he established his thought on an effort to overcome Cartesian dualism. Therefore the terminological proximity and the basic difference between Spinoza's thought and Cartesian philosophy can only be clarified in a close-up examination. This study consists of two main parts apart from the introduction and the conclusion. In the introduction part, Spinoza's short biography and socio-cultural environment where he was born is delineated with drawing attention to reductionism problem in preparation for the main conceptual framework of the thesis. The first chapter is termed 'God's Metaphysical Positioning'. The emphasis on 'metaphysical' points to distinction of 'God's name' and 'the idea of God'. It additionally points to restructure the evidence of the existence of God. This chapter lastly contains an inquiry about attachment among substance, attributes and modus. Consequently, it will be seen that Spinoza had unified the concepts of God-Nature-Substance to one, namely, concept of the existence and also that he had tried to overcome theoretical dualism of Cartesian philosophy and theological dualism between God and creatures by means of this unification. Human existence as a part of God/Nature is discussed in point of body-mind problem and in point of being active and passive in the second chapter which is called 'Human Condition'. This chapter firstly aims to show that Spinoza tried to overthrow body-mind dualism via parallelism and to overcome necessity-freedom dualism by means of unifying these two concepts. Secondly, the relationships among human condition being active- passive and the kinds of knowledge and the conatus and affections are discussed in this chapter. The main thesis of this chapter is that Spinoza found the foundations of human wisdom and virtue on the restructure of the concept of determinism. He considered this concept as being epistemic causality rather than ontic causation. Key Words: Substance/God/Nature, Descartes, affections, conatus