Orta Asya Devletlerinde Din, Devlet ve Toplum İlişkileri (Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan Örneği )

Abstract

Orta Asya ülkelerinden Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan'da din-devlet ilişkilerinin incelendiği bu çalışmada, tarihsel arka planda, Sovyetler döneminden önce uygulanan Çarlık Rusya'sının Orta Asya'daki uyguladığı din politikaları ve Sovyetler döneminde ise özellikle konumuzla ilgili olan din-devlet ilişkileri bağlamında din politikaları, yasal düzenlemeler ve kurumsallaşma uygulamalarına değinilmiştir. Bağımsızlık sonrası dönemde; Orta Asya ülkelerinden olan Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan'daki din-devlet ilişkileri incelenmektedir. Bu bağlamda söz konusu olan ülkelerin kanuni düzenlemeleri, kurumsal yapı ve uygulamalara ağırlık verilmiştir. Sovyetler Birliği döneminde Orta Asya toplumları tepeden modernleştirme ya da sekülerleştirme politikalarına maruz kalmışlardır. Dahası katı ve dışlayıcı laiklik ideoloji, hâkim hale gelmiştir. Bu süreçte katı dışlayıcı laik ideoloji kurumsallaşmış ve katılaşan ideoloji bağımsızlık sonrası dönemde Orta Asya'da bağımsızlıklarını yeni kazanan devletlerin politikaları içerisine taşınmış ve bu ideolojinin şekil değiştirerek yeniden kurumsallaştığı ileri sürülebilir. Bu anlamda bağımsızlığın kazanılmasıyla önemli dönüşümler yaşanmış fakat Sovyetler döneminde kurumsallaşan devlet sistemi büyük ölçüde korunmuştur. Orta Asya ülkeleri, bağımsızlık sonrası dönemde kendilerine özgü birer din-devlet modeli geliştirmeye yönelik çalıştıklarını ifade edebiliriz. Ancak belirtmek gerekir ki ülkelerin geliştirmeye çalıştıkları modeller üzerinde, tarihsel arka planın etkisi oldukça fazla hissedilmektedir. Bu nedenle üç devletin geliştirdikleri din politikaları benzerlik arz etmektedir. Böylece bağımsızlıktan bugüne kadar geçen süreçte, çalışmamızın konusu olan üç ülkenin din-devlet ilişkilerinde, çelişkili ve aceleci uygulamaların yer edindiğini söylemek mümkündür. Din-devlet ilişkileri konusu ilgili olarak yapmış olduğumuz bu araştırmada çeşitli araştırma teknikleri kullanılmaktadır. İlk olarak dokümantasyon metodu kullanılmıştır. Bu bağlamda çevrim içi ve çevrim dışı belgelere başvurulmuştur. Araştırmada yeri geldiğinde doğrudan kişisel gözleme yer verilmiştir. Bu amaçla araştırma kapsamında yer alan Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan'a bizzat gidilerek gözlem yapılmış ve gerekli notlar alınmıştır. Araştırmada Orta Asya'daki (Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan) din-devlet ilişkileri konusunda araştırmalar yapan akademisyenler ve uzmanlarla yüz yüze görüşülerek uzman görüşlerine başvurulmuştur.In this study, which examines the religion-state relations in Central Asian countries, such as Kazakhstan, Kyrgyzstan, and Uzbekistan, the religious policies of the Tsarist Russia in Central Asia, implemented before the Soviet period, and the religion-state relations in the Soviet period, are particularly relevant to our subject. In addition to it, religious policies, legal regulations and institutional structures and practices are examined, alongside with the post-independence period of the mentioned Central Asian countries. İn the post-independence period; Religion-state relations in Kazakhstan, Kyrgyzstan, and Uzbekistan, which are Central Asian countries, are examined. In this context, legal regulations, institutional structures and practices of the countries in question are emphasized. During the Soviet Union, the above-mentioned Central Asian societies were exposed to policies of modernization or secularization. Moreover, the rigid and exclusionary secularist ideology had become dominant. In that process, the secular ideology had been institutionalized and the solidified ideology had been carried into the policies of the newly independent states in Central Asia in the post-independence period. It can be argued that the ideology changed its shape and became institutionalized again. In this sense, important transformations were experienced with the acquisition of independence, however, the state system that had been institutionalized in the Soviet period was largely preserved. It can be said that Central Asian countries are in the process of developing their own religion-state model in the post-independence period. However, it should be noted that the historical background influences the models the countries are trying to develop. For this reason, the religious policies developed by the three states are similar. Thus, it is possible to say that contradictory and hasty practices have taken place in the religion-state relations of these countries, which are the subject of our study, from the period of independence till today. Various research techniques are used in this research on the subject of religion-state relations. Firstly, the documentation method – online and offline documents – was used. By necessity, direct personal observation was included in the study. For this purpose, observation were made and necessary notes were taken by personal visiting Kazakhstan, Kyrgyzstan, and Uzbekistan, which were within the scope of the research. In the research, expert opinions were sought by interviewing academics and conduct research on religion-state relations in Central Asia (Kazakhstan, Kyrgyzstan, and Uzbekistan).