Dinî ve Siyasî Yönden Osmanlı Devleti İdaresinde Hicaz (1876-1909)

Abstract

Bu tezde Hicaz Vilayeti'nin II. Abdülhamid dönemindeki dinî ve siyasî durumu incelenmiştir. Ele alınan başlıca konular Hicaz'ın idari, toplumsal ve dinî yapısı, Osmanlı Devleti'nin Hicaz siyaseti, valiler, emirler, Hicaz'daki siyasal hareket, halifelik, hac, uluslararası ve bölgesel tehditlerdir. Çalışmamızı hazırlarken belgelere, salnamelere, gazetelere, hatıralara, seyahatnamelere, diğer çeşitli eserlere ve araştırmalara müracaat ettik. XIX. yüzyılın sonlarına doğru, dünyada Müslümanlar aleyhine ortaya çıkan gelişmeler Hicaz'ın hacdan kaynaklanan birleştirici rolünü pekiştirmiştir. II. Abdülhamid de takip ettiği İslamcı siyasete paralel olarak Hicaz Vilayeti'ne fark edilir bir değer vermiştir. Bu dönemde Hamidiye-Hicaz Demiryolu başta olmak üzere bölgeye büyük yatırımlar gerçekleştirilmiş, idari anlamda vali ile emir arasında dengeli bir politika yürütülmeye çalışılmıştır. Hicaz'da siyasî olarak sıkıntı teşkil edebilecek birkaç gelişme dışında istikrarlı bir süreç yaşanmıştır. Padişahın halifelik sıfatıyla Haremeyn arasındaki ilgi artmış, haccın siyasî boyutu iyice belirginleşmiştir. Hac ibadetinin en iyi biçimde yerine getirilebilmesi için ciddi çabalar sarf edilmiştir. Yabancı devletlerin hac siyaseti ise daha çok Osmanlı Devleti'nin ve idareleri altındaki Müslümanların aleyhinde şekillenmiştir. II. Abdülhamid, Hicaz'da Haremeyn'in dinî konumuna yaraşır ve bölgenin şartlarına uygun bir siyaset izlemiştir. Bölgeyi İngilizlerden gelebilecek tehditlerden ve Hicaz'ın yakın coğrafyasındaki isyan ve çatışmaların etkisinden uzak tutmak için oldukça hassas davranmıştır. Anahtar Sözcükler Hicaz Vilayeti, II. Abdülhamid, Halifelik, Haremeyn, HacThis study deals with the religions and political circumstances in the province of Hijaz during the reign of Abdulhamid II. It mainly covers the topics such as administrative, social and religious structure of Hijaz, the Ottoman policy of Hijaz, the governors, the emirs and political movements in Hijaz, caliphate, pilgrimage, international interference and local threats. During our research we referred to documents, yearbooks, newspapers, memoirs and books of travels, and various other works and researches. In the late 19th century, the movements all over the World which turned against Muslims reinforced the unifying role of Hijaz due to pilgrimage. Abdulhamid II attached a remarkable importance to the province of Hijaz paralel to the Islamist policy pursued during his reign. During this period, enormous investments were made in the region, the most important of which was the Hamidiya-Hijaz Railway, and in terms of administration, a balanced policy was adopted between the governor and the emir as much as possible. Except for a few political incidents, there was nothing to threaten the stability in the region. A strong relationship developed between the mission of Sultan as a caliph and Haremeyn, and pilgrimage became more remarkable in terms of politics. A great deal of effort was made so that people could enjoy a high standard of pilgrimage. Foreign countries' policies regarding mostly pilgrimage was against the Ottoman Empire and the Muslim subjects of it. It is seen that the policy that was followed suited the religious position of Harameyn, and it was also convenient for the conditions of the region. Abdulhamid II acted sensibly in order to protect Hijaz against both the threats from British and the conflicts and revolts in the immediate geopraphy of Hijaz. Key Words Province of Hijaz, Abdulhamid II, Caliphate, Haremeyn, Pilgrimage